سازمان میراث فرهنگی ایران در سال 1383 اسناد و مدارک کلیسای استپانوس مقدس را شامل تاریخچه کلیسا، عکس قدیم و جدید آن، طرح مدیریتی تنظیم شده توسط استان آذربایجان شرقی ، طرح ساماندهی، مرمتی، امکانات گردشگری و… را برای ثبت در فهرست میراث جهانی به سازمان یونسکو ارسال داشت.
فهرست میراث جهانی یونسکو شامل جنگل، دریاچه، کوه، بقعه، شهر، ساختمان، صحرا، آبگیر و یا هر مکان تاریخی و طبیعی است که ابتدا توسط کشور مربوطه به سازمان یونسکو معرفی می شود. پس از گذراندن مراحل مختلف، آثار واجد شرایط، توسط کمیته میراث جهانی یونسکو برگزیده شده و در فهرست مربوطه به ثبت میرسند. این آثار پس از ثبت، به عنوان جزئی از میراث جهانی شناخته شده و یونسکو موظف به حفاظت و مراقبت از این آثار می شود.
کلیسای سنت استپانوس دومین کلیسای ارامنه جهان بوده و با نام نخستین شهید مسیحی نامگذاری شده است. این یادگار زیبا در نزدیکی رود ارس و در شهر مرزی جلفا در استان آذربایجان شرقی قرار دارد. تاریخ ساخت بنا به درستی مشخص نیست اما بر اساس شواهد به قرن نهم میلادی تعلق دارد. نقاشی ها و برج ناقوس از بخش های این کلیسا بوده و از معماری چشمگیری برخوردار است. نام این کلیسا که به دیر وانک نیز مشهور بوده به یاد اولین شهید مسیحیت “استپانوس مقدس” نامگذاری شده است که در قرن اول میلادی به دست مخالفان خود سنگسار شد و به شهادت رسید.
شایان ذکر است که این کلیسا یکی از بزرگترین مراکز گردشگری منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس به شمار می رود. کلیسای مذکور چند بار مورد تعمیر قرار گرفته و در کل برای کارهای تعمیری بیش از 500 هزار دلار هزینه شده است. هر سال بیش از 3 میلیون توریست از این کلیسا بازدید می کند.
