كلمات “هاماجاراگ” (اپیدمی) و “چاراز” (تنقلات) در زبان ارمنى از مشتقات كلمه پهلوى )چرگ (čarag هستند
كلمه همه گيرى يا اپيدمى اكنون بيش از سه ماه است كه به دليل شيوع ويروس كرونا در جهان در همه زبان ها باب شده است. ترجمه اين كلمه در زبان ارمنى جاراگ يا هاماجاراگ համաճարակ مى باشد. كلمه جاراگ čarag در زبان پهلوى به معنى مرتع، خوراك، چرا و چریدن مى باشد. اولين حرف اين كلمه پهلوى يعنى (چ)، صامت انفجارى- سايشى بوده و در زبان ارمنى تبديل به صامت انفجارى- سايشى متشكل از حد فاصل صامت هاى (د – ت) و (ش) يعنى (ճ) شده است. چون صامت (ճ) يعنى حد فاصل (چ و ج) در زبان فارسى وجود ندارد، ما از صامت (ج) استفاده کرده ایم. هراچيا آجاريان زبان شناس معروف ارمنى در فرهنگ پنج جلدى ريشه يابى كلمات ارمنى در جلد سوم صفحه ١٩١ در اين مورد توضيح مفصل داده است. وى نيز مى نويسد كه كلمه جاراگ ճարակ داراى ريشه پهلوى بوده و به معنى خوراك، علوفه و چرا مى باشد. فعل jarag+el نيز مترادف چرا كردن، چریدن و خوردن بوده و معنى گسترش يافتن نيز دارد. وى مثالى نيز در باره (خوردن – گسترش يافتن) آتش و بيمارى آورده است. يعنى بيمارى مى چرد، وسعت و شیوع يافته، گسترش پيدا مى كند.
و اما يك نكته ديگر.
ارامنه در زبان عامه به تنقلات “چاراز” نيز مى گويند. استپان مالخاسيانتس ديگر زبان شناس ارمنى در صفحه دوازدهم جلد چهارم فرهنگ چهار جلدى زبان ارمنى خود مى نويسد كه كلمه چاراز فارسى بوده و به معنى تنقلات است. آرمن سرگيسيان زبان شناس قره باغى نيز در صفحه ٥٨٧ فرهنگ لهجه قره باغى نوشته است كه چاراز به معنى تنقلات از قبيل نخود و كشمش مى باشد. آنها اشاره اى به آن نكرده اند كه ممكن است كلمه چاراز ريشه در چریدن يعنى ميل كردن- خوردن داشته باشد. اما على اكبر دهخدا و ديگر لغت شناسان ايرانى شواهد مختلفى در اين باره ارائه داده اند. در فرهنگ هاى دهخدا، معين و عميد ما به كلمات لب چره، شب چره، شُوو چره و چرز بر مى خوريم. چرز و شُوو چره در گویش های بختیاری رواج دارد. در توضیحات این کلمه آمده است: “نقلی که چون یاران با هم صحبت دارند در مجلس آرند که آنرا می خورند و سخن می دارند. نخود و کشمش و انواع میوه های خشک که در مجالس بزم و وقت صحبت با یاران صرف کنند، خوردن تخمه و يا آجيل، آجيل و تخمه شب نشين، تنقلات”.
کلمه “چرز” ممکن است از طریق زبان فارسی و گویش آذری وارد زبان عامیانه ارمنی شده باشد.
(به قلم تيگران داوديان).
