باکو فراموش می کند که ایران و روسیه همسایگان نزدیک خودش هستند – سالار سیف الدینی
روزنامه آراووت با سالار سیف الدینی کارشناس ارشد مرکز مطالعات قفقاز در جمهوری اسلامی ایران در مورد تغییرات احتمالی منطقه بعد از تشدید تاووش به خصوص انتظارات پشت سرهم از ترکیه و آذربایجان گفتگو کرده است.
سالار سیف الدین با تجزیه و تحلیل اظهارات ترکیه در حمایت از جمهوری آذربایجان در زمینه تشدیدات ماه ژوئیه و در این روزها مانورهای ترکی و آذربایجانی تاکید کرد که در اواسط ماه ژوئیه نیروهای مسلح جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان در تاووش از مناطق مرزی ارمنستان در عملیات جنگی چند روزه درگیر شدند. چنین درگیری ها معمولا در جمهوری آرتساخ رخ می دهند اما این دفعه از منطقه اصلی مناقشه به اندازه کافی دور بودند. دو کشور در سالهای گذشته هم تنش و درگیری هایی داشته اند که جغرافیای آن کاملاً پراکنده بوده است که شامل تاووش و بخش صدرک نخجوان که هم مرز با ارمنستان و مرزهای قره باغ کوهستانی است. با این حال به نظر می رسد که این درگیری های جدید با ماهیت خود از نقض های ساده آتش بس فرق می کنند. با وجود اینکه روسیه از ابتدا موضع نسبتاً متعادلی نسبت به این درگیری داشته است با این حال رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه مانع از آن نشد که در اظهارات خود به طور غیرمستقیم نقش روسیه در این درگیری ها اشاره كند و سپس با اشاره به اشغال قفقاز جنوبی توسط ارتش عثمانی تحت فرمان نوری پاشا که منجر به اقدامات نسل کشی در این منطقه شد تحت اللفظی اعلام کند که اقدامات اجداد عثمانی ما در گذشته برای ما نمونه رفتار هستند.
همینطور که به یاد می آوریم ۲۳ ژوئیه نیروهای روسی همراه با ارتش ارمنستان رزمایشهای مشترک را ترتیب داده اند و با موفقیت برگذار کردند که بلافاصله بعد آن باکو اعلام رسمی کرده که می خواهد میزبان برگزاری مانور های مشترک با ارتش ترکی باشد با وجود اینکه ذکر شده است که آنها قبلا برنامه ریزی شده بودند. به نظر می رسد که روسیه به نوبه خود از برنامه جدید صادرات گاز طبیعی باکو – آنکارا نگران است زیرا می تواند منجر به کاهش حجم صادرات گاز خود شود. واردات گاز طبیعی از روسیه به ترکیه تا یک چهارم کاهش یافته است. در مورد ایران هم همین وضعیتی هست. ترکیه در اوایل سال جاری توانسته است واردات گاز طبیعی خود را از ایران به صفر برساند. بعد ترکیه اعلام کرد که در آینده نزدیک نخجوان نیازهای گاز خود را به جای ایران از ترکیه تأمین خواهد کرد. تا كنون باكو حداقل ظاهرا به دنبال حفظ تعادل بین قدرتهای منطقه ای و جهانی بوده است. اما به احتمال قوی ممکن است این تعادل نقص شود. اهمیت این موضوع از نطر منافع و امنیت ملی ایران روسیه و ارمنستان بسیار حائز اهمیت است وقتی توجه می کنیم که ترکیه برنامه های ژئوپلیتیکی را در منطقه بر اساس الگوی نئو عثمانی دنبال می کند که نمونه کلاسیک آن مقایسه کردن با حمله نوری پاشای عثمانی به منطقه و افتخار از اقدامات او بوده است. در اصل این اقدامات ترکیه ممکن است منطقه منجر به جنگ شود.
سیف الدینی با اشاره به احتمال خطر تشدید نطامی در منطقه در آینده و در حال حاضر عوامل مناسبی برای این کار تأکید کرد که برای تحلیل و مطالعه وقایع نظامی در قفقاز جنوبی دو عامل اهمیت دارند که نشانگر های منطقه محسوب می شوند. وقتی این دو عامل فعال شوند تنش می تواند به اوج خود برسد.
سالار سیف الدینی تاکید کرد که اول بالقوه گسترش بحران در مناطق دیگر و دوم مسئله “مداخله” مستقیم نیروهای خارجی می باشد. اکنون با ورود نیروهای ترکیه به منطقه و همچنین گسترش اختلافات ارضی به نقاط مختلف درگیری دلایل بیشتری برای بحران به وجود آمدند که اگر مدیریت نشود می تواند ماهیت بین المللی دریافت کند و مرزهای ایران را در معرض خطر بگذارند. در واقع اجرای مانور ها در دو کشوری که در حالت جنگ هستند قدم پرخطری است چون چند هفته پیش برگزاری آنها در مرزهای درگیری های نظامی هر لحظه خطر بزرگی برای تبدیل شدن به یک جنگ واقعی را دارد. مرز شمالی نخجوان ۴۰ کیلومتر با ایروان فاصله دارد و بعضی از شهرکهای آن مانند صدرک که نزدیک راهرو کارواچار می باشد و جاده اصلی ارمنستان را به جمهوری آرتساخ متصل می کند. بنابراین حضور ترکیه در این مناطق تهدیدآمیز است. به نظر سیف الدینی فوق الذکر برای ایران که یکی از دوستان ارمنستان می باشد و در سطح رسمی همیشه موضع خنثی دارد و روند مذاکره را استقبال می کند از دیدگاه ایران متوقف کردن درگیری ها در مناطق مجاور مرزهای خود اهمیت ویژه ای دارد. باید تاکید کرد که به عنوان یک نیروی خارجی مداخله ترکیه در محافظت خارجی مرزها ممکن است تاثیر منفی داشته باشد. برای مقایسه می توان گفت که حضور ترکیه در سوریه و لیبی و عراق طی سالهای گذشته و اشغال ترکیه از سرزمین های شمالی سوریه باعث شده است که اوضاع بیشتر آسیب پذیر شود و برای استقرار صلح در آن مناطق هیچ اقدامی نکردند. این مسئله پیچیده تر می شود اگر توجه داشته باشیم که جهان بینی دولت ترکیه از یک کشور ملی به یک امپراطوری تبدیل شده است و ارزش مرزها و قرارداد های بین المللی آنها برای ترکیه هیچ اهمیتی ندارند. به خصوص برخلاف توافق نامه آنکارا در سال ۱۹۲۶ اصرار های مکرر ادعاهای ارضی در مورد موصل و کرکوک تنها نمونه ای از بالقوه بحران های آینده می باشند. قرارداد سعدآباد یکی از مهمترین توافق های ترکیه با چهار کشور منطقه می باشد که حداقل با مقاله هفتم مربوط به ایران نیز مرتباً نقض می شود. در مورد نخجوان اصرار های ژئوپلیتیک ترکیه از دوره عثمانی تا به امروز اهمیت مهمی دارند که بعضی از آنها در توافق نامه قارص سال ۱۹۲۱ درج شدند. از طرف دیگر مشخص است که ترکیه و جمهوری آذربایجان تلاش می کنند از وابستگی انرژی برای که از ایران و روسیه دارند خلاص شوند. اگرچه در مورد این همه با صدای بلند اعلام نشده بود که اما به درگیری های تاووش و اتفاقاتی که قبل و بعد از آن روز ها رخ دادند شاهد گویای این همه هستند. با تجزیه و تحلیل اقدامات ترکیه می توان تاکید کرد که به احتمال قوی این کشور تصمیم گرفته درگیری هایی انجام بدهد که ممکن است باعث نارضایتی ایران شود بنابراین در این صورت بهترین اقدام کاهش وابستگی در زمینه انرژی می باشد. روندهای سیاسی و نظامی و امنیتی بین آذربایجان و ترکیه آنقدر متناقض با منافع ایران است که هر نوع وابستگی به انرژی از این امر مستثنا شده است. باکو هنگام برنامه ریزی اقدامات خود گاهی فراموش می کند که ایران و روسیه همسایگان نزدیک خودش هستند. اگر این کشور دارای مرز ۱۵ کیلومتری با ترکیه است آن هم در بخش نخجوان پس با ایران و روسیه تقریبا ۲۰ برابر مرز مشتارک دارند. اگر جمهوری آذربایجان قصد دارد با تغییر تعادل قدرت مشکلات سرزمینی خود را حل کند و منطقه را تبدیل به منطقه نفوذی ترکیه کند باید این نکته را در نظر بگیرد که ممکن است دوره جدیدی از تنش ها و مشکلات شروع شود که برخلاف انتظارات نه فقط مسئله را حل نمی کند بلکه منطقه جغرافیایی فعال مناقشه را از جمهوری قره باغ کوهستانی تا نخجوان و تاووش گسترش خواهد داد. گزینه بعدی اقدامات نمایشی و پشتیبانی شفاهی و اظهارات ترکیه می باشند. ترکیه همیشه به شکل ظاهری و در حد گفتاری نه عمل از باکو حمایت کرده است. سالار سیف الدینی در پایان گفته است که از این نظر مانور های ذکر شده ممکن است بیشتر به برنامه های اقتصادی و سرمایه اختصاص داشته باشند به خصوص برای جذب منابع هیدروکربن از دریای خزر تا انجام دادن اقدامات جدی.
