«The National Interest» آمریکا به نبرد اخیر آرتاخ پرداخته است. نویسنده مقاله مارک اپیسکوپوس تأکید ورزیده است که اکنون طرفین مناقشه سرگرم امور داخلی پس از جنگ هستند. به نظر می رسد که دیگر معلوم است که در این جنگ باکو پیروز شده و ایروان شکست خورده است. اما تحلیل جزئیات مراتب اجازه می دهد چنین فرض شود که در چشم اندازی درازمدت پیروزی باکو می تواند در مقایسه با شکست ایروان هزینه ای سنگین تر به همراه داشته باشد.
شواهد بیشتری بدست می آیند مبنی بر اینکه ترکیه عملیات نظامی آذربایجان را برنامه ریزی، هماهنگ و در کل محقق ساخته است. کمک نظامی آنکارا شامل تجهیزات پهبادی «بایراکتار» و نیروهای ویژه ترکیه و همچنین مزدوران سوری استخدامی از سوی ترکیه بوده است، اما همه چیز به همین موارد بسنده نشده است. نظارت ترکیه بر نیروهای مسلح آذربایجان بقدری مستحکم است که به دستور آنکارا چند افسر نظامی آذربایجانی پس از اینکه حجم مشارکت ترکیه در مناقشه قره باغ کوهستانی را مورد انتقاد قرار داده اند، برکنار شده اند. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در رژه ای که در باکو برگزار شد شرکت نمود. سران دو کشور تصویری قابل ملاحظه ترسیم نموده اند؛ آنها در کنار هم ایستاده و پشت سر آنها بطور پیاپی ردیف پرچم های ترکیه و آذربایجان با تعداد برابر به نمایش گذاشته شده بود. بعلاوه در کوچه و خیابان های باکو نیز به اندازه برابر با پرچم های آذربایجان پرچم های ترکیه مشاهده می شد.
اما مشخص شد که هزینه پیروزی علی اف استقلال آذربایجان بود. در آذربایجان حضور نظامی ترکیه محفوظ خواهد بود و این امر رفته رفته وابستگی بیشتر و بیشتری را یادآور می شود. حق وتوی رو به رشد ترکیه در سیاست خارجی و نظامی آذربایجان احتمالاً در سایه سیاست توسعه طلبانه پان ترکیستی ترکیه در قفقاز جنوبی تثبیت خواهد شد. منفعت ترکیه بارز و آشکار است، اما علی اف چه نصیبش شد؟ پس از 45 روز جنگ های سخت و هزاران تلفات آذربایجان، بخش اعظم آرتساخ تحت نظارت ارمنیان ماند. تنها پس از مداخله 9 نوامبر روسیه بود که در چارچوب اطلاعیه آتش بس ارمنستان مجبور شد شماری از اراضی را ترک کند. صلحبانان روسی اکنون برای مدتی نامعلوم در آرتساخ مستقر شده اند. این مورد بجا است که تکرار شود؛ در نتیجه جنگ علی اف مسیر مستقیم بازگرداندن آرتساخ ارمنی به حیطه نظارت آذربایجان را از دست داد. باکو نه تنها نتوانست تمامیت ارضی آذربایجان را احیاء نماید، بلکه با اشغال نظامی مضاعفی مواجه شد که آن سوی آن هنوز قابل رؤیت نیست.
«The National Interest» وقایع را از بعد ارمنستان نیز مورد تحلیل قرار داده و تأکید ورزیده است که دولت از بازگرداندن هفت اراضی که نیروهای ارمنی طی جنگ اول آرتساخ تحت تصرف گرفته بودند، به آذربایجان انصراف می ورزید. نویسنده مقاله اشاره نموده است که استراتژی ارمنستان در خصوص آرتساخ عبارت بوده است از نگه داشتن همه چیز در قالب مناقشه راکد شده، بر اساس قانون اینرسی. در اصل طرفین با موافقتنامه آتش بس به همین مورد هم دست یافته بودند. در شرایط نبود تحرکات جغرافیایی چشمگیر در قفقاز جنوبی، آرتساخ بعنوان ناحیه خودمختار ارمنی در حدیات آذربایجان باقی خواهد ماند. حضور مورد توافق صلحبانان روسی که به هیچ عنوان شکستی برای طرف ارمنی نیست، امنیت ساکنین قره باغ کوهستانی را تأمین خواهد کرد، آنچه تنها با توسل به سلاح های طرف ارمنی عملاً امکان پذیر نبود.
ایروان عزادار فقدان هفت منطقه است اما در اینجا باید مجدداً نگاهی به وقایع گذشته نه چندان دور داشت. همانگونه که یکی از سیاستمداران معروف روسی اشاره ای بجا داشته، در محافل سیاسی ارمنستان توافق سیاسی و رسمی وجود داشت مبنی بر اینکه نگهداری مستمر هفت منطقه اطراف آرتساخ امکان پذیر نخواهد بود. مدت زمانی طولانی است که هدف تبادل آن اراضی با بهترین شرایط بود؛ این اراضی که «نوار امنیتی» محسوب می شوند، باید با هویت خودمختاری پایدار آرتساخ بازگردانده می شدند.
نویسنده مقاله در جمع بندی دیدگاه های خود اشاره نموده است: «اگر صلحبانان روسی فارغ از همه چیز استقلال داخلی قره باغ کوهستانی را تأمین می کنند، دیگر ارزش داد و ستد را ندارد. این هفت اراضی بیشتر در حکم بار بود تا دارایی. تسلط بر آنها هیچ نفع راهبردی برای ارمنستان نخواهد داشت اما همزمان اینها منبع دایمی انتقامجویی از سوی آذربایجان هستند.
بر اساس موافقتنامه آتش بس، با وجودی که پیامدهای جنگ سخت و بی رحمانه است، مناقشه ارضی که به درازا می کشید خاتمه یافت و ارمنستان در آن پیروزی نهایی را رقم نمی زد. جراحات تازه جنگ با گذشت زمان التیام خواهد یافت، و اما ایروان می تواند خود را کاملاً وقف جمعیت حدود سه میلیونی خود نماید که اکنون در جمهوری ارمنستان سکونت دارند. از سوی دیگر باکو برای پرداخت هزینه ای گزاف برای پیروزی آمادگی دارد، زیرا در سال های آینده هنوز باید مسایل وجودی (اگزیستانسیال) حاکمیت و استقلال را حل کند». منبع: https://armeniannewsinpersian.wordpress.com/
