ترجمه : ایساک یونانسیان
تاریخ جهان نه تنها از رویدادهای مهم، بلکه از شخصیت های معروف ملیت های مختلف نیز شکل گرفته است که غیرممکن است نقش آنها را به سادگی نادیده گرفت.برای ارمنیان افتخار است که بسیاری از محققان، قهرمانان، هنرمندان و شخصیت های سیاسی معروف جهان ارمنی بوده اند. روزنامه «دالما نیوز قفقاز» اخیراً ۱۱ زن معروف ارمنی را معرفی کرده است که ریشه های ارمنی داشته و در نقاط مختلف جهان خدمت کرده اند.
۱-سِنت شوشان-واردِنی مامیکونیان (۴۰۹-۴۷۵)
شوشان واردنی – دختر فرمانده اساطیری ارمنی، وارطان مامیکونیان،که در گرجستان دفن شده است.
ده سال بعد از نبرد بزرگ آوارایر (جنگی است که در دوم ژوئن ۴۵۱ میلادی بین رزم‌آوران ساسانی و ارمنیان از یک سو و ارمنیان شورشی بر ضد یزدگرد دوم از سوی دیگر درگرفت) شوشان با «وازگن» پسر پادشاه «آشوشا گرجی» ازدواج کرد که جانشین پدرش شده بود.
وازگن به دلیل ملاحظات سیاسی، مسیحیت را انکار و با یک زن ایرانی ازدواج می کند. بعد از آن، شوشان که تحصیلات مسیحی داشت، شوهر خودرا ترک کرده و حتی اجازه نمی دهد که فرزندانشان را ببیند. او خود را در یک سلول تاریک و مرطوب در کنار کلیسای یورتا زندانی می کند. وازگن هر کاری می کند، تا شوشان از مسیحیت دست کشیده اما او زیر بار نمی رود از این رو او را به مدت شش سال شکنجه می کند تا این که او در آغاز سال هفتم کشته می شود. شوشان واردنی در تاریخ ارمنیان یک زن مقدس محسوب شده و زن ایدئولوژیک عصر میانه نیز لقب گرفته است.
بیایید از گرجستان به هند برویم و واقعیت های جدیدی را آشکار کنیم که به قرن ها پیش باز می گردند. بسیاری رویای دیدن شهر «آگرا» و مروارید هند، یعنی تاج محل را دارند. با این حال، مردم به ندرت سوال می کنند که چرا نام آن تاج محل گذاشته شده است.تاج محل برگرفته از نام «ممتاز ماهال یا آرجومات بنی بگام» همسر ارمنی «شاه جهان» است که همسر مورد علاقه این شاه هند بشمار می رفت.ممتازماهال از نژاد ارمنی بوده و دختر «آصف خان» یکی از مقامات پرنفوذ دربار هند محسوب می شد.در ابتدا این قصر «آرجوماناد بانو» نام داشته که بعدها جهانگیر شاه پسر شاه جهان آن را به تاج محل به معنی «جواهر یک قصر» تغییر نام داد.در سال ۱۶۱۲، ممتاز ماهال که ۱۹ سال سن داشت با امپراطور هند ازدواج کرد و ۱۳ فرزند داشت. وی در حین تولد چهاردهمین فرزند، در اردوگاه نظامی شوهرش فوت کرد. در بستر مرگ، از شوهرش خواست که یک معبد روی سنگ قبرش بسازد که شایسته عشق آن ها باشد.شاه جهان پس از مرگ همسر محبوبش، دو سال سوگواری کرد که طی آن حتی موسیقی و رقص نیز در هند ممنوع شد.شاه جهان دستور ساخت یک مقبره بزرگ مرمری را بر روی سنگ قبر ممتاز ماهال داد. ساخت این مقبره ۲۲ سال طول کشید و مقبره را به افتخار همسرش ممتازماهال نامگذاری کرد.
آلنوش تِريان در ایران و شهر تهران به دنیا آمد. پدرش «آرتو تِریان»، هنرپیشه و کارگردان تئاتر بود که گروه های تئاتری بسیاری در رشت و تهران پایه گذاری کرد و نقش بسزایی در پیشرفت تئاتر ایران داشت. مادرش «وارتو تِریان» در رشته ادبیات و در کشور سوئیس تحصیل کرده بود و نخستین زن ایرانی ارمنی بود که شعرهای فارسی را دکلمه کرد.آلنوش در کودکی به پدرش گفته بود می‌خواهم کاری کنم که از عهده هرکسی بر نیاید. او از بچگی دیده و شنیده بود که چطور مردم مثلاً می‌گویند: دخترها نمی‌توانند ریاضی بخوانند یا فلان کار را انجام دهند و این همیشه باعث آزردگی وی می‌شد و می‌خواست ثابت کند که دختر یا پسر بودن فرقی ندارد و اگر انسان استعداد و پشتکار کافی داشته باشد، از عهده هر کاری بر می‌آید و ثابت هم کرد.آلنوش تِریان یکی از بنیانگذاران رصدخانة خورشیدی موسسه ژئوفیزیک در دانشگاه تهران است. او همچنین اولین استاد زن ایران بود.آلنوش تِریان کتابخانه شخصی خود را به کتابخانه ملی ایران اهدا و خانه شخصی خود را به نفع دانشجویان ارمنی وقف کرده‌است.وی سال‌های پایانی عمر خود را در خانه سالمندان توحید گذراند. در پاییز ۱۳۸۹ مراسم جشن نودمین سالروز تولد آلنوش تِریان، در محل باشگاه آرارات تهران و به همت انجمن بانوان ارامنه ایران و مؤسسه ترجمه و تحقیق هور برگزار شد. وی در روز شنبه ۱۴ اسفند ۱۳۸۹ در سن ۹۰ سالگی در خانه سالمندان توحید تهران درگذشت و در گورستان ارمنیان تهران به خاک سپرده شد.
دیانا آناهیت آبکار «آقابگیان» در ۱۷ اکتبر ۱۸۷۵ در شهر یانگون پایتخت پیشین میانمار به دنیا آمد.پدرش از ارمنیان ایران بود که بدلیل شغل تجارت به شرق آسیا و میانمار نقل مکان کرده بود.دیانا آبکار نخستین زنی است که نامش در جهان به عنوان سیاستمدار به ثبت رسیده است.دیانا آبکار تحصیلات خود را در مدارس ارمنیان کلکته به پایان رساند و پس از بازگشت به خانه در ۲۹ سالگی با یک جوان ارمنی اهل جلفا به نام «میکائیل آبکار»،از بازرگانان جلفای اصفهان، که به کار تجارت ابریشم بین هندوستان و ژاپن اشتغال داشت، ازدواج کرد.آبکار نیز، در ۱۸۹۱، به همراه دیانا و دخترش رانگون را ترک گفتند و در کوبه ژاپن مستقر شدند و تجارتخانه جدید خود را به همراه مهمانخانه‌ای در این شهر بندری تأسیس کردند.دیانا یک سال پس از اقامت در کوبه نخستین رمان خود را با نام «سوزان»منتشر ساخت. چندی بعد نیز رمان دوم خود را به نام «داستان‌های خانگی جنگ»، در مورد مردم ژاپن، به چاپ رساند.میکائیل و دیانا صاحب چهار فرزند دیگر شدند که دو فرزندشان به علت بیماری فوت کردند، به غیر از فرزند اول خانواده آبکار مابقی فرزندان و حتی نوه‌های آنها در ژاپن متولد شدند. در ۱۹۰۶ میکائیل آبکار به علت بیماری درگذشت.با کشتار ارمنیان آدانا به دست دولت عثمانی، دیانا، که نمی‌توانست بی‌تفاوت از کنار این موضوع بگذرد، مطالبی در این خصوص در روزنامه‌های ژاپن منتشر ساخت و برای جلب حمایت مردم ژاپن سخنرانی‌هایی کرد که انعکاسی گسترده در روزنامه‌های ژاپن داشت.پس از کشتار ارمنیان به دست حکومت عثمانی، حدود پانصد تن از ارمنیان، که توانسته بودند با گذشتن از سیبری در پایان ۱۹۱۰ خود را به شهر بندری ولادی وستوک برسانند، در شرایط بسیار وخیمی به سر می‌بردند. این گروه از ارمنیان زندگی خود را مدیون این زن نیکوکارند، او با استفاده از نفوذ خود در بین دولتمردان ژاپن توانست با جلب کمک‌های دولتی به یاری آنان بشتابد، شماری را به ژاپن منتقل سازد و تحت سرپرستی خود قرار دهد و برای مابقی نیز امکانات زندگی فراهم آورد.دیانا آبکار، که به غیر از زبان مادری خود، ارمنی، به زبان‌های انگلیسی، هندی و ژاپنی تسلط کامل داشت. پس از استقلال ارمنستان دیانا آبکار، که نفوذ بسیاری در بین دولتمردان ژاپن داشت، آنان را ترغیب به شناسایی استقلال ارمنستان کرد و سرانجام در ۷ مارس ۱۹۲۰ ژاپن استقلال ارمنستان را به رسمیت شناخت و طی نامه‌ای رسمی این موضوع را به کشورهای شرکت‌کننده در کنفرانس صلح پاریس اعلان داشت.در ۲۱ ژوئیه ۱۹۲۰ «هامو اوهانجانیان»، وزیر امور خارجه وقت ارمنستان، طی حکمی دیانا آبکار را به سمت سفیر ارمنستان در ژاپن منصوب کرد. آبکار نخستین زنی است که به این سمت منصوب شد.در اول سپتامبر ۱۹۲۳ زلزله‌ای مهیب شهر یوکوهاما را با خاک یکسان کرد و بیش از ۱۴۳ هزار کشته بر جای گذاشت. هر چند دیانا و خانواده اش از این حادثه جان سالم به در بردند خانه و تجارتخانه آنان ویران شد و در آتش سوخت.در پی این واقعه دیانا به همراه خانوادهاش به کوبه مهاجرت کردند و با امکانات بسیار محدودی که داشت، بار دیگر کار تجارت را از سر گرفت. در همین ایام بود که یکی از دختران وی به همراه خانوادهاش از دیانا جدا شد و به آمریکا مهاجرت کرد.از ۶۵ سالگی بیماری و ضعف بینایی و شنوایی مانع از فعالیت دیانا شد و او به ناچار مسئولیت اداره تجارتخانه را به پسرش سپرد. او در ۸ ژوئی۱۹۳۷ درگذشت و در قبرستان مسیحیان شهر یوکوهاما، در کنار همسرش، با حضور ارمنیان ژاپن و شماری از دولتمردان این کشور به خاک سپرده شد.
زابل یِسایان، نویسنده،مترجم،روزنامه نگار و نمایشنامه نویس ارمنی اهل ترکیه عثمانی بود. وی از پیشگامان واقعی حمایت از حقوق زنان در دنیا محسوب می شود.
یسایان در ۴ فوریه ۱۸۷۸ در شهر اسکودار ترکیه به دنیا آمد. تحصیلات اولیه را در مدرسه ارمنیان شهرش به پایان رساند و سپس در سال ۱۸۹۵ به پاریس نقل مکان نمود جایی که وی ادبیات و فلسفه را در دانشگاه سوربن تحصیل نمود. وی با الهام از جنبش رمانتیسم و احیای ادبیات سده نوزدهم ارمنی در گویش ارمنستان غربی شروع به نگارش به صورت نویسنده‌ای حرفه‌ای نمود.یسایان تنها زن در فهرست هدفمند برای دستگیری و قتل عام روشفنکران ارمنی توسط دولت ترکان جوان عثمانی در ۲۴ آوریل ۱۹۱۵ بود. او توانست از بازداشت طفره برود و به بلغارستان و پس از آن به تفلیس فرار کند جایی که وی با پناهجویان برای مستندسازی شواهد جنایت‌هایی که در حین نسل‌کشی ارمنیان صورت گرفته بود همکاری نمود.یِسایان جایگاه شرافتمندانه خود را در میان پنج زن با شهامت در تاریخ بشر به دست آورده است. یک روزنامة مشهور آمریکایی در مورد او نوشت:زابل یِسایان نمونه ای از یک زن درخشان بودکه در زمانی خود دارای هوشی سرشار و ماندگار بود.»یِسایان در سال ۱۹۳۳ تصمیم گرفت که به همراه فرزندانش در ارمنستان شوروی ساکن شود.در دوران پاکسازی بزرگ،اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۳۷ وی متهم به ملی گرایی و دستگیر شد. او در شرایط نامعلوم درگذشت. گمانه زنی‌هایی وجود دارد که او احتمالاً در حدود سال ۱۹۴۳ در سیبری غرق شده و کشته شده است.
۶- آنیتا کُنتی (آنیتا کاراگوشیان) (۱۹۹۷-۱۹۹۸)
گرچه ارمنستان یک کشور محصور در خشکی است،اما یکی از اولین ها در اقیانوس شناسی است. و آنیتا کُنتی «آنیتا کاراگوشیان» اولین اقیانوس شناس زن، و کاشف ارمنی-فرانسوی است. وی در سال ۱۹۳۹ با یک قایق مدل وایکینگ ها به قطب شمال سفر کرد تا برای مدت سه ماه روش های ماهی گیری را آزمایش کند.
در سال ۱۹۴۱، او باقایق خود به آفریقا سفر کرد و روش های ماهیگیری نوین را آزمایش کرد. نقشه هایی را کشید و چندین گونة از ماهیان ناشناخته را کشف و طرز شکار آنان را شرح داد. هدف اصلی مطالعات کونتی این بود که روش های متعدد صید ماهی را در زمان کمبود غذا برای سربازان و شهروندان صلح طلب در زمان جنگ فراهم کند. آنیتا کنتی در سال ۱۹۹۸ و در سن ۹۹ سالگی در شهر دوارن فرانسه درگذشت. طبق وصیت نامه اش بقایای جسد او را در سراسر دریای مدیترانه پخش کردند.
زاروهی کاوالجیان در سال ۱۸۷۷ در شهر آداپازار ترکیه متولد شد. پدرش «سروب کاوالجیان» نیز فارغ التحصیل دانشکده پزشکی دانشگاه بوستون آمریکا بود و به عنوان پزشک در آداپازار و ازمیر مشغول به طبابت بود.
زاروهی در سال ۱۸۹۸، از کالج دخترانه آمریکایی در آداپازار فارغ التحصیل شد و از آنجا که حکام عثمانی تحصیل را برای زنان منع کرده بودند جهت تحصیل عازم آمریکا شد. در سال ۱۹۰۳ از دانشکده پزشکی دانشگاه فارغ التحصیل شد و به زادگاهش در ترکیه بازگشت و به طبابت مشغول شد.و همزمان به عنوان اولین زن زیست شناس ترکیه در کالج آمریکایی مشغول به تدریس گردید.
زاروهی کاوالجیان در طی سال های جنگ جهانی اول، بعنوان پزشک داوطلبانه جهت کمک رسانی به مجروحان و قربانیان جنگ شرکت کرد.
اولین زن ارشد ارتش و نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا
پیشینه جهانی ثابت می کند که زنان نمی توانند با مردان در ارتش رقابت کنند، اما استثناهایی وجود دارد. آنا تِر وارطانیان اولین زن ارشد ارتش و نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا بود. او این عنوان را در سال ۱۹۵۹ در جنگ دریایی آمریکا در نیوپورت، رود آیلند گرفت و اولین زنی شد که در نیروهای مسلح به عنوان E-9 خدمت کرد.مدتی پس از اینکه جنگ جهانی دوم آغاز شد، آنا به همراه خواهرش «جین الیور» در نیروی دریایی ایالات متحده و برادرش «اندرو» در بخش اقیانوس آرام نیروهای مسلح ایالات متحده خدمت می کردند. علاوه بر این، مادرش نیز می خواست به نیروی دریایی بپیوندد، اما او به صلیب سرخ پیوست.
گوهار وارطانیان،همسر گئورگ وارطانیان جاسوس افسانه ای اتحاد جماهیر شوروی است وی در سن ۱۶ سالگی به گروه جاسوسی همسرش پیوست و حرفه خود را به عنوان یک کاوشگر فعال در کنار گروه آغاز کرد. در سال ۱۹۴۳ او در عملیات خنثی سازی ترور رهبران شرکت کننده در کنفرانس تهران شرکت داشت. و خدمات شایانی در این زمینه انجام داد.گوهار و گئورگ وارطانیان ها با نام های مستعار «آنیتا» و «هنری» در بسیاری از کشورها فعالیت کرده اند. متخصصان می گویند که روش های بکار گرفته شده از سوی این زن و شوهر آنقدر پیچیده است که هرگز نمی توان آن را رمزگشایی کرد. گوهار وارطانیان تا کنون چندین مدال و نشان لیاقت دریافت کرده است.
صبیحه گویکچن ،قهرمان ملی ترکیه و جزو بیست خلبان برتر تاریخ جهان و اولین زن خلبان و نظامی تاریخ ترکیه و جهان می باشد. وی پرواز با بیش از بیست و دو نوع هواپیمای جنگی وبیش از ۸۰۰۰ ساعت پرواز را در کارنامه خود ثبت کرده است. فرودگاه بین المللی آنکارا به نام وی نام گذاری شده است.صبیحه در تاریخ ۲۲ مارس سال ۱۹۱۳،. در یک خانواده ارمنی در بورسیای ترکیه متولد شد. در سن سه سالگی بعلت از دست دادن والدینش در جریان نسل کشی ۱۹۱۵،یتیم و بهمراه خواهر بزرگتر و برادرش سر از یتیم خانه بورسیا در می آورد. صبیحه در طول دوران زندگیش و در مصاحبه های گوناگون هرگز بیش از چند کلمه در خصوص دوران کودکی خود سخن نگفته تنها در مصاحبه ای که «اکتای وورال» در سال ۱۹۹۰، با وی داشته گفته:پدرم در آدریاناپولیس دفتر دار بوده اما بدلایل نامعلوم و در زمان سلطان عبدالحمید و با دستور وی به بورسیا تبعید شده است.من در بورسیا متولد شدم و در زمان کشتارهای ارمنیان، والدینم کشته شدند و بهمراه خواهر و بردارم سر از یتیم خانه در آوردیم.در سال ۱۹۲۵، مصطفی کمال آتاتورک رئیس جمهور و بنیانگذار ترکیه نوین درسفری که به بورسیا داشت بازدیدی نیز از یتیم خانه بورسیا به عمل آورد.در این بازدید و به نقل از تاریخ نگاران ترک، آتاتورک با دیدن غم و اندوه صبیحه و زیبایی او شیفته وی شده و اورا به فرزند خواندگی قبول می کند.صبیحه به آنکارا منتقل شده و بهمراه سایر فرزندان آتاتورک در کاخ ریاست جمهوری مستقر می شود.از آنجا که برای آتاتورک ملیت و اینکه چه خونی در رگهای فرزند خوانده هایش جاریست مهم نبوده، صبیحه را نیز در کنار سایر فرزندانش نگهداری می کند .برای آتاتورک مهم آن بود که فرزند خوانده هایش بمانند فرزندان خود با آداب و رسوم و فرهنگ ترکیه بزرگ و تربیت شوند،برای او همگی آنها ترک بشمار می رفتند و آرزو داشت تربیت فرزندانش در شکوفایی آینده ترکیه مثمر ثمر واقع گردد.در سال ۱۹۳۴هنگامی که قانون اختیار نام خانوادگی در ترکیه به تصویب رسید آتاتورک بر خلاف تصور اطرافیانش نام خانوادگی غیر از نام خانوادگی خود بروی صبیحه گذاشت و نام خانوادگی گویگچن (در زبان ترکی، آبی آسمانی) را بر او نهاد.نامی که آینده صبیحه با آن گره خورد و وی به اولین زن خلبان نظامی تاریخ ترکیه ملقب گشت.صبیحه گویکچن یا خاتون سیبلیجیان در روز بیست و دوم مارس سال ۲۰۰۱، در سن ۸۸ سالگی با کوله باری از معما چشم از جهان فرو بست.
دام سایان «سربوهی ایلایاس» اولین قاضی زن دادگاه عالی و وکیل پادشاهی نیوزلند است .این مقام از آن جهت حائز اهمیت است که وی می تواند وظایف فرماندار کل کشور (که توسط ملکه الیزابت دوم منصوب می شود) را در صورتی بیماری یا غیبت انجام دهد.
