دقیقا 14 سال از سفر گل رئیس جمهور سابق ترکیه گذشته است. دانشمندان علوم سیاسی سال 2008 را به عنوان نزدیک ترین دوره عادی سازی روابط ارمنستان و ترکیه می دانند. در 3 دهه گذشته، 4 تلاش عمده برای مذاکره برای حل مسائل صورت گرفته است، اما به طور کلی هیچ چیز تغییر نکرده است. در این مدت، سپتامبر 2008، زمانی که گل از ارمنستان بازدید کرد، به عنوان نقطه کلیدی محاسبه در نظر گرفته شده است.
مذاکرات ارمنستان و ترکیه از ابتدای به وجود آمدن جمهوری سوم ارمنستان آغاز شد. به گفته روبن صافراستیان کارشناس مسایل ترکیه تا به امروز، در پایه آن ایده داشتن روابط دیپلماتیک عادی و مرز فعال همچنان وجود دارد. در اوایل دهه 90 و در دهه 2000 و بعدا در دوره دیپلماسی فوتبال تلاش هایی صورت گرفت. مذاکرات جاری بین روبینیان و کیلیچ در حال حاضر چهارمین تلاش است. هدف ارمنستان در سه دهه گذشته تغییر نکرده است. با این حال ترکیه از روابط عادی دیپلماتیک خودداری کرد. ترکیه همواره ارمنستان را کشوری کوچک و محصور در خشکی می داند که خودش علاقه مند به گشایش مرزها است و باید امتیازاتی بدهد.
مشکلاتی که ترکیه در سال 1991 هنگام به رسمیت شناختن استقلال ارمنستان به صورت دیپلماتیک فرموله کرده بود شامل موارد زیر است: ارمنستان از سیاست به رسمیت شناختن نسل کشی ارامنه چشم پوشی می کند، از حمایت از منافع آرتساخ امتناع می ورزد و مجدداً خواسته های قرارداد قارس 1921 را تأیید می کند. ترکیه در طول 3 دهه این سه شرط را برای ارمنستان گذاشته است.
به گفته وی امتیاز ندادن ترکیه منجر به عدم عادی سازی روابط شد. برای عادی سازی روابط نزدیکترین زمان دقیقاً 14 سال پیش به نظر می رسید.
صافراستیان گفت: “نزدیکترین در دوران دیپلماسی فوتبال بود زمانی که پروتکل های بدنام پاراف شدند، که بعداً باید به تصویب مجلس می رسید. اما پارلمان ترکیه از انجام این کار خودداری کرد. زیرا نیروهایی که در آن زمان اپوزیسیون بودند دولت به دلیل امضای این سند به شدت مورد انتقاد قرار گرفت. به همین دلیل دولت امتناع کرد و و دلیلی ارائه کرد که آذربایجان ناراضی است”.
ترکیه در حین مذاکره بیان می کند که هیچ پیش شرطی ندارد. اما این جعلی است. طرف ترکیه روند مذاکرات را با دو موضوع مهم مرتبط می کند.
“اکنون دو موضوع برای ترکیه مهم است و در تلاش است تا آنها را در این روند مذاکره حل کند. اول این که ارمنستان آرتساخ را به عنوان بخشی از آذربایجان به رسمیت شناخت و دوم در مورد “کریدور زنگزور” توافق شود. می توان گفت که اکنون موضع ترکیه به معنای خاصی انعطاف پذیر است، به این معنا که در مرحله خاصی از فرآیند مذاکرات، ترکیه با دو مرحله موافقت کرد. اول مرز را باز کرد، ارمنستان به ترتیب برای عبور شهروندان کشورهای ثالث و همچنین امکان حمل و نقل کالا از طریق هوایی فراهم شد.”
آنکارا در پس ترفندهای دیپلماتیک خود، انتظاراتی برای حل مسائل مهم دارد و این انتظارات ارتباط تنگاتنگی با خواسته ها و خواسته های باکو دارد. کارن هوانیسیان، کارشناس نظامی نیز آرزوی داشتن راهروی موسوم به “زنگزور” را برای ایجاد ارتباط زمینی بین ترکیه و آذربایجان می داند. ائتلاف متجاوز ترکیه و آذربایجان آشکارا از سیاست مشترک صحبت می کند و حتی آماده است تا دوباره آن را با ابزار نظامی محقق کند. کارن هوانیسیان می گوید که پس از پایان مرحله فعال جنگ، تعداد رزمایش های نظامی آذربایجان، ترکیه و آذربایجان به بیش از صد مورد می رسد.
“علاوه بر این، عمدتاً رزمایش سه جانبه یا دوجانبه برگزار کرده است: ترکیه-آذربایجان یا ترکیه-آذربایجان-پاکستان. در واقع همه رزمایش‌های نظامی با حضور نیروی زمینی و هوایی برگزار شد و همه آنها ماهیت تهاجمی دارند. در چارچوب همه این ها، آذربایجان بر استفاده از نیروی نظامی تاکید می کند و پیام های واضحی را هم به جامعه بین المللی و هم به کشورهایی که در منطقه بازی می کنند از جمله به ارمنستان ارسال می کند که می تواند هر موضوعی ای را با ابزار نظامی حل کند.”
