factor.am: Al Monitor با اشاره به وضعیت قفقاز با مقاله ای مبسوط می نویسد: آذربایجان با حمایت ترکیه و اسرائیل از جنگ 2020 پیروز خارج شد و تمام اراضی خود را که توسط ارمنستان اشغال شده بود در نتیجه درگیری که در نتیجه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی آغاز شد پس گرفت و مرز عملی ایران با ارمنستان را کاهش داد. آذربایجان نیز حدود یک سوم قره باغ کوهستانی را اشغال کرد. آذربایجان هم اکنون حدود 200 کیلومتر مربع (124 مایل مربع) از قلمرو مستقل جمهوری ارمنستان را تحت کنترل دارد . اما به نظر می رسد این برای باکوی عضلانی جدید کافی نیست.
در بخشی از این مقاله آمده است : نگرانی عمیقتر این است که علی اف با بهرهگیری از مشغلههای روسیه به اوکراین و ناآرامیهای داخلی در ایران، به دنبال جایزه بزرگتری میرود: کریدور زمینی و ریلی که آذربایجان را از طریق منطقه سیونیک جنوبی ارمنستان به بزرگترین منطقه محصور آن، نخجوان وصل میکند . این کریدور ایران را از ارمنستان، تنها همسایه مسیحی و خروجی حیاتی آن به بازارهای غربی جدا خواهد کرد. ارمنستان نیز به نوبه خود از حمایت نظامی احتمالی از سوی دوستانه ترین همسایه خود یعنی ایران محروم خواهد شد.
حمیدرضا عزیز، همکار ایرانی در مرکز مطالعات SWP مستقر در برلین، گفت: کریدور زنگزور “یک فاجعه ژئوپلیتیک برای ایران خواهد بود “.
واهان کوستانیان معاون وزیر امور خارجه جمهوری ارمنستان در گفتوگو با رسانهها گفت : ما اطلاعاتی داشتیم مبنی بر اینکه آذربایجان در سپتامبر سال گذشته هنگام حمله به ارمنستان در حال آماده شدن برای تهاجم گسترده تری بود. اقدامات و اظهارات ایران به جلوگیری از وخامت بیشتر آن وضعیت کمک کرد. ایران شریک مهمی برای جمهوری ارمنستان است. مرز با ایران برای جمهوری ارمنستان از اهمیت اولیه برخوردار است. ما دو مرز بسته با ترکیه و آذربایجان داریم، به همین دلیل ایران و گرجستان دروازههای خود را به روی جهان خارج باز میکنند.
آذربایجان تا به امروز با عصبانیت درخواست های ارمنستان برای اقدام بین المللی را به عنوان تبلیغات رد کرده و گفته است که صلیب سرخ و نیروهای حافظ صلح روسیه جریان غذا و دارو به قره باغ را تضمین می کنند.
در 23 ژانویه، اتحادیه اروپا اعلام کرد که در حال ایجاد یک ماموریت مشترک امنیتی و سیاست دفاعی در ارمنستان است. قرار است حدود 100 ناظر غیرنظامی برای اطمینان از حفظ خطوط آتش بس در امتداد مرز آذربایجان مستقر شوند. اما مأموریت آنها شامل قره باغ کوهستانی نمی شود که برای آن رضایت آذربایجان ضروری است. و بعید است در آینده نزدیک این اتفاق بیفتد. وزارت خارجه روسیه از اقدام اتحادیه اروپا انتقاد کرد و آن را تلاش مشترک با آمریکا برای «ورود به منطقه به هر قیمتی» توصیف کرد.
منتقدان می گویند که اتحادیه اروپا پس از آن که قرارداد گازی که در ماه ژوئیه با آذربایجان امضا کرد، واردات گاز از آذربایجان را برای جبران از دست دادن گاز روسیه در نتیجه تحریم های اوکراین دو برابر کرد، به دنبال اصلاح است. و این معامله فقط باکو را جسورتر می کند.
ایران همیشه از حضور بازیکنان خارجی بیشتر در حیاط خلوت خود امتناع کرده است. با این حال، عزیز تاکید می کند که «اروپایی ها در آنجا می توانند آذربایجان را متعادل کنند و این در راستای منافع ایران است»، هرچند روابط جمهوری اسلامی و اتحادیه اروپا در پایین ترین حد خود قرار دارد.
علی اف پنهان نمی کند که در حال طراحی به اصطلاح “کریدور زنگزور” است، آن را “ضرورت تاریخی” می خواند و بارها تاکید می کند که “بدون توجه به اینکه ارمنستان بخواهد یا نه، قطعا باز خواهد شد.”
ایران هرگونه تلاش برای تغییر مرزها را «خط قرمز» خواند. تنش بین دو همسایه با اکثریت شیعه در خارج از ارمنستان نیز در حال تشدید است. هفتم دی ماه یک فرد مسلح وارد ساختمان سفارت جمهوری آذربایجان در تهران شد که در نتیجه آن رئیس حراست این ماموریت کشته و دو نگهبان زخمی شدند.
در بیانیه علی اف آمده است: «ما خواستار بررسی این اقدام تروریستی و مجازات تروریست ها هستیم. مقامات ایرانی گفتند مهاجم که ایرانی است انگیزه سیاسی نداشت و این یک “رابطه خانوادگی” بود. اما آذربایجان به این پاسخ قانع نیست. باکو اعلام کرده است که ماموریت خود را می بندد و تمام کارکنان دیپلماتیک خود را از تهران خارج می کند تا نتایج تحقیقات کامل در انتظار باشد.
برخی از مقامات آذربایجان بر این باورند که ایران این حمله را برای تنبیه باکو به دلیل ارسال اولین سفیر خود به اسرائیل در سه دهه اخیر ترتیب داده است.
زائور شیریف، تحلیلگر قفقاز جنوبی گروه بین المللی بحران توضیح می دهد که تا کنون باکو برای حفظ حمایت کشورهای عربی در مناقشه قره باغ کوهستانی از این اقدام خودداری می کرد. با این حال، روابط بین آذربایجان و دولت یهود در حال شکوفایی است. شایعه حضور نظامیان اسرائیلی مدت هاست که به گوش می رسد اما امکان اثبات آن وجود ندارد. با این حال، به خوبی شناخته شده است که آذربایجان که تامین کننده عمده نفت اسرائیل است، مقدار زیادی سلاح از دولت یهود خریداری کرده است. داده های موجود در منابع باز نشان می دهد که هواپیماهای باری در طول جنگ 2020 به آذربایجان سلاح تحویل داده اند. همچنین بر کسی پوشیده نیست که اسرائیل برای مدت طولانی از آذربایجان برای ردیابی ایران استفاده کرده است.
ایران که به دنبال پیروزی بر باکو بود، در آغاز جنگ 2020 حداقل به صورت لفاظی از آذربایجان حمایت کرد، صرف نظر از اینکه روسیه تا چه اندازه به آن اجازه فشار می دهد.
با اشتباه محاسباتی مشابه، ارمنستان تصمیم گرفت اولین نمایندگی دیپلماتیک خود را در سال 2020 در تل آویو افتتاح کند تا اسرائیل با آذربایجان درگیر نشود. نیروهای امنیتی آذربایجان امروز به چندین رسانه در باکو که متهم به دریافت حقوق از تهران هستند یورش بردند. هفت نفر از اعضای «شبکه جاسوسی ایران» دستگیر شدند. از سال 2021، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی رزمایشهای نظامی گستردهای را برگزار میکند که آخرین آن در مهرماه در امتداد مرز آذربایجان برگزار شد. آخرین مورد، “ایران توانا” شامل نصب پل های پانتونی و عبور از رودخانه ارس است که دو کشور را از هم جدا می کند.