“نیوز ای ام”: قفقاز جنوبی که در حال حاضر توسط تغییرات عمده ژئوپلیتیک اخیر متزلزل شده است، ممکن است بیشتر از اثرات جنگ فعلی بین اسرائیل و حماس آسیب ببیند.
درگیری مسلحانه به ویژه برای آذربایجان مهم است، زیرا همکاری نظامی آن با اسرائیل نقش کلیدی در بازپس گیری کنترل منطقه قره باغ کوهستانی در پایان سپتامبر داشت. امیل آودالیانی، استاد دانشگاه اروپایی در تفلیس و مدیر اندیشکده مطالعات خاورمیانه گرجستان Geocase، در مقاله ای که برای موسسه جنگ و جهان (IWPR) نوشته شده است، می نویسد.
ارمنستان، آذربایجان و گرجستان روابط نزدیکی با اسرائیل دارند، البته با شدت های متفاوت و دولت‌های هر سه کشور به درخواست‌های جهانی برای پایان فوری خصومت‌های فعال پیوسته‌اند و بر تسلیت خود برای قربانیان حمله حماس به اسرائیل تاکید می کنند.
ایراکلی قریبشویلی نخست وزیر، سالومه زورابیشویلی رئیس جمهور و شالوا پاپواشویلی رئیس پارلمان گرجستان، حمله به اسرائیل را به شدت محکوم کردند و حمایت تزلزل ناپذیر خود را از دولت یهود اعلام کردند که تا حد زیادی منعکس کننده افکار عمومی عمدتاً طرفدار اسرائیل است.
وزارت امور خارجه در باکو آسیب وارد شده به غیرنظامیان را محکوم کرد و خواستار کاهش سریع تنش ها شد. علاوه بر این، گروه روابط بین پارلمانی آذربایجان و اسرائیل حملات موشکی غزه را به شدت محکوم و همبستگی خود را با اسرائیل اعلام کرد.
اقدامات نظامی اسرائیل می تواند دو سناریوی گسترده‌تر را در قفقاز جنوبی، به ویژه در مورد ارمنستان و آذربایجان شکل دهد. از آنجایی که اسرائیل مشغول تلاش های جنگی خود است، صنعت دفاعی آن ممکن است فروش تسلیحات به آذربایجان را کند کند. احتمالاً باکو را کمتر مصمم به اتخاذ موضع تند کرده و آن را وادار می کند که بیشتر به قدرت های منطقه ای مانند روسیه و ترکیه تکیه کند.
همچنین ممکن است مانع دیگری برای الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، اعمال فشار بیشتر بر ایروان برای باز کردن به اصطلاح کریدور زنگزور باشد که از استان سیونیک جنوبی ارمنستان که هم مرز با ایران است می گذرد. در صورت اجرای این برنامه، کریدور زمینی باکو را به منطقه محصور آن نخجوان که بین ارمنستان، ترکیه و ایران قرار دارد و همچنین مسیر تجاری مورد انتظار به ترکیه را متصل می کند که رقیب تهران و متحد کلیدی باکو است.
مخالفت تهران با این پروژه همچنان قوی است. این کشور با دور زدن تحریم ها به دنبال گسترش تجارت خود با روسیه است و مسیر تجاری که راه آن را به ارمنستان قطع می کند، محل اختلاف است. فرضیه دیگر این است که اگر جنگ فراتر از مرزهای اسرائیل گسترش یابد، باکو ممکن است احساس اطمینان کند و جسورانه تر عمل کند. زیرا اقدام نظامی بیشتر در خاورمیانه، تمرکز ایالات متحده و متحدانش را منحرف می کند.
باکو به دلیل روابط راهبردی که با اسرائیل در طول چندین دهه ایجاد کرده است، باید با احتیاط حرکت کند. آذربایجان می تواند از تمرکز جهانی بر غزه و دخالت احتمالی ایران به عنوان حامی حماس برای گرفتن امتیاز از ارمنستان در کریدور زنگزور استفاده کند.
پیش از این، علی اف ادعاهای پنهانی را برای قلمرو مستقل ارمنستان ابراز کرده بود. بنا بر گزارش ها، دولت ایالات متحده در مورد اقدام نظامی احتمالی آذربایجان ابراز نگرانی کرده است، اگرچه بعداً وزارت خارجه آمریکا این موضوع را تکذیب کرد.
آذربایجان در وضعیت بسیار ناخوشایندی قرار دارد. حدود 99 درصد از جمعیت مسلمان هستند و انتظار می رود با فلسطینی ها همدردی کنند، اما سیاست realpolitik این را حکم می کند. باکو به دلیل روابط راهبردی که طی دهه ها با اسرائیل ایجاد کرده است، نیاز به دقت دارد.
باکو واردکننده عمده تجهیزات نظامی اسرائیل از جمله پهپادها و سامانه های دفاع ضد موشکی است که نقش کلیدی در حمله نظامی آن به قره باغ کوهستانی در اواخر سال 2020 و سپس در حمله قاطع او در سپتامبر 2023 داشت. بر اساس گزارش ها، دو کشور در زمینه تبادل اطلاعات به ویژه در مورد تهدیدات منطقه ای با یکدیگر همکاری می کنند.
اسرائیل به نوبه خود به واردات انرژی وابسته است و آذربایجان نفت خیز بیشتر نیازهای اسرائیل را تامین می کند.
در سال 2022، صادرات نفت از باکو بالغ بر 1.67 میلیارد دلار آمریکا بود. خط لوله باکو-تفلیس-جیهان که نفت آذربایجان را به دریای مدیترانه منتقل می کند، برای امنیت انرژی اسرائیل حیاتی است و حدود 40 درصد نیازهای اسرائیل را تامین می کند.
ارمنستان و اسرائیل تاریخ متفاوت تری دارند. اسرائیل خانه قدیمی ترین دیاسپورای ارامنه در جهان است و شهر قدیمی اورشلیم محصور شده دارای محله ارمنی است، اما روابط هم به دلایل تاریخی (اسرائیل هرگز به طور رسمی نسل کشی ارامنه را به رسمیت نشناخته است) پیچیده است و هم اسرائیل متحد کلیدی آذربایجان است. ارمنستان آن را تهدید اصلی برای امنیت ملی خود می داند.
روابط گرجستان با اسرائیل ریشه در تاریخ دارد. جامعه یهودی در این کشور حدود 2600 سال است که وجود داشته است و کیورولی، گویش کاملاً یهودی-گرجی را توسعه داده است. اسرائیل که از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی از حاکمیت گرجستان حمایت کرده است، همچنین به عنوان منبع حیاتی اطلاعات نظامی و فناوری عمل کرده است.
اگرچه سطح همکاری‌ها متعاقبا کاهش یافت، اما دو کشور به همکاری نظامی مشترک، همراه با روابط اقتصادی گسترده ادامه می دهند. پیامدهای آن برای آذربایجان نیز ژئوپلیتیکی است. این کشور با ایران هم مرز است، کشوری که روابط خصمانه ای با آذربایجان و اسرائیل دارد.
موقعیت استراتژیک آذربایجان آن را به متحد منطقه ای ارزشمند اسرائیل تبدیل می کند و تسلیحات اسرائیل قابلیت های نظامی و فناوری باکو را ارائه می دهد که می تواند فشار تهران را متعادل کند.
ایران همچنین محل زندگی جامعه بزرگ آذربایجانی با حدود 20 میلیون نفر، حدود 16 درصد از کل جمعیت جمهوری اسلامی ایران و دو برابر وسعت آذربایجان است.
جنگ طولانی در نوار غزه احتمالاً دخالت اسرائیل در قفقاز جنوبی را کاهش می دهد و به طور بالقوه راه را برای ایران برای ایفای نقش فعال تر در منطقه هموار می کند. در حالی که بعید است باکو در صورت اعمال فشار صرفاً از سوی تهران عقب نشینی کند، سایر بازیگران کلیدی در منطقه و متحدان این کشور نیز طرفدار فلسطین هستند.
ترکیه و روسیه از حامیان قوی آرمان فلسطین هستند و ممکن است از جاه طلبی های فزاینده اسرائیل در قفقاز جنوبی ناراحت باشند و لایه دیگری از فشار بالقوه را اضافه کنند.
این با درک ایران، روسیه و ترکیه مطابقت دارد که هیچ بازیگر خارجی یا غیرمنطقه ای نباید در منطقه قفقاز جنوبی حضور داشته باشد. در حالی که این دیدگاه قبلاً در مورد دخالت اتحادیه اروپا و ایالات متحده اعمال شده است، مفهوم “منطقه گرایی” در مورد اسرائیل نیز صدق می کند.
دولت ایران به طور سیستماتیک مخالف همکاری اسرائیل و آذربایجان است. ایران اسرائیل را به استفاده از خاک آذربایجان برای اهداف جاسوسی متهم کرده است. و یکی از دیپلمات های ایرانی اسرائیل را به “تبدیل خاک آذربایجان به تهدیدی برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران” متهم می کند.
با این حال، فراتر از این ملاحظات درازمدت در مورد تنظیم مجدد احتمالی حضور اسرائیل در قفقاز جنوبی، محتمل ترین سناریوی اول است زمانی که آذربایجان در حالی که جنگ در خاورمیانه ادامه دارد از اقدامات نظامی خودداری می کند.
