ترکیه و روسیه اوضاع ژئوپلیتیک را تغییر دادند، ایران نتوانست مانع از آن شود
مصاحبه با مفسر سیاسی ارمنی-ایرانی ساهاک شاهمورادیان
14/2/2021، منبع: سایت خبری لراگیر (Lragir.am)
سؤال- آقای شاهمورادیان امیر حیدری فرمانده نیروهای زمینی ایران اعلام کرده است که در مناقشه قره باغ خودشان از هیچ یک از طرفین حمایت نکرده و حتی پیشنهاد می کردند راه حلی برای مرتفع ساختن اختلاف نظرات انتخاب کنند. اما خط قرمز ایران بر این مبنا است که اجازه نخواهند داد تغییری در جغرافیای رسمی و بین المللی در منطقه اعمال شود.
جواب- از آغاز مرحله جدید مناقشه قره باغ کوهستانی در 27 سپتامبر 2020 جمهوری اسلامی ایران با احساس خطر جنگ و انتقال تروریست های تکفیری مناطق شمالی سوریه توسط ترکیه به منطقه جنگی آرتساخ در نواحی مرزی ایران، بلافاصله یگان های ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در امتداد مرزهای شمال غرب مستقر نمود. منطقه خداآفرین استان آذربایجان شرقی ایران مرزی به طول 135 کیلومتر با منطقه قره باغ دارد. این امر واقعاً در حکم چالش امنیتی جدید بود برای امنیت ارضی ایران که برای حفظ آن نیاز به تجهیزات نظامی و نیروی انسانی عظیمی بود. لذا ایران با احساس خطر تروریست های تکفیری مورد حمایت ترکیه و با کسب اطلاع از عقب نشینی و شکست احتمالی نیروهای ارمنی در جنگ از منابع تجسسی خود، از بدو امر موضع بی طرف را اتخاذ کرده، اعلام نمود که ایران از هیچ یک از طرفین جنگ حمایت نمی کند و آماده است از راه ای مسالمت آمیزی مناقشه را حل و فصل نماید. حیدری در 7 نوامبر اعلام کرده بود که هیچ خطری متوجه مرزهای شمال غرب کشور نیست و افزود که مناقشه قره باغ باید بین باکو و ایروان و از طریق مذاکرات حل شود.
ژنرال حیدری با تأکید اینکه جمهوری اسلامی ایران مخالف هر گونه تغییر ژئوپلیتیک منطقه است، خاطرنشان ساخت: «حفظ ژئوپلیتیسم کنونی منطقه خط قرمز ایران است و هیچ قدرتی نباید در صدد تغییر آن برآید». اما دو روز بعد اطلاعیه آتش بس جنگ آرتساخ امضاء شد که بر اساس آن تغییر جدید ژئوپلیتیک در منطقه قفقاز رقم خورد و در نتیجه آن ایران با تغییرات و معادلات جدید امنیتی و ژئوپلیتیک مرزهای شمالی خود مواجه شد. هدف اصلی استقرار تجهیزات نظامی ارتش و یگان های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران در طول جنگ آرتساخ در مناطق مرزی شمالی ایران دفاع از مرزهای ایران بود و این اقدام در راستای حمایت از ارمنستان یا آذربایجان نبود. اما باید مدنظر داشت که ایران منافع عظیم اقتصادی-سیاسی، حمل و نقل و انرژی و همچنین تجاری هم در آذربایجان و هم در ارمنستان است، و لذا ایران در صدد است سیاستی متعادل را با دو کشور همسایه در پیش گیرد و از سوی دیگر روابط حتی الامکان متوازنی را با دو کشور رقیب دیگر یعنی روسیه و ترکیه حفظ کند، کشورهایی که بعد از جنگ آرتساخ در منطقه قفقاز نقش بزرگتری را ایفا می کنند.
بدون شک ایران روسیه را در حکم دوست و هم پیمان راهبردی مشاهده می کند که دارای روابط نزدیکی است با ارمنستان که عضو مهمی در اتحادیه اقتصادی اوراسیا است، و اما ترکیه را در حکم همکار تجاری مهم و کشور مسلمان رقیب در مناطق خاور نزدیک و قفقاز مشاهده می کند. تهدیدهای آذربایجان مبنی بر اینکه در طول جنگ ایران سعی داشته است از آن کشور حمایت کند اعلامیه هایی کاملاً بی اساسند، و با در نظر داشتن اینکه اسرائیل و ترکیه در این جنگ از آذربایجان حمایت می کردند، و این امر ایران را بسیار نگران می کرد، نمی توانند حقیقت داشته باشند، و این اظهارات تنها در چارچوب جنگ تبلیغاتی و روانی علیه طرف ارمنی بوده و همزمان ضمن در حکم تلاش برای جلب توجه ایران و جذب تهران در تیم ترکیه-آذربایجان بوده است که چندان هم نمی توان آن را تاکتیکی اثربخش برشمرد. بعلاوه اوج گیری احتمالی احساسات شهروندان آذری استان های آذربایجان شرقی و غربی و اردبیل و زنجان ایران در حمایت از آذربایجان نیز برای آن کشور بسیار نگران کننده بود، آنچه اغلب از سوی کارگزاران ترکیه تحریک می شود و ایران جهت تعدیل این خطر به انتشار اعلامیه های متقابل در استان های آذربایجان و سایر استان های آذری نشین کفایت کرد، و آن هم در قالب تأکیدات دایم از سوی امامان جمعه سه چهار استان شمال غربی مبنی بر اینکه ایران پایبند بی طرفی خود در جنگ و طرفدار روندهای مسالمت آمیز حل مناقشه است.
ایران در طول جنگ نه تنها از ارمنستان بلکه از آذربایجان نیز حمایت نکرد. این موضع گیری های رهبران مذهبی استانی ایران ناشی از نه تنها حفظ آرامش داخلی کشور، بلکه منافع امنیت ملی ایران بود و این را نباید در حکم اعلامیه های آذربایجان گرا درک کرد، زیرا خطری که متوجه ایران بود از جانب گروه های تروریستی تکفیری مستقر از سوی ترکیه در آذربایجان بود. و به نظر من عدم حمایت از آذربایجان و دعوت آذری های داخل کشور به آرامش و صلح، بدین معنا بود که ایران نگران خطر نفاق هایی بود که از جانب ترکیه در استان های شمالی برانگیخته می شد، و سعی داشت توطئه های احتمالی جریان های پان ترکیستی را خنثی سازد، که بطور غیرمستقیم می توانستند برای ارمنستان بسیار زیانبار و خطرناک باشند. سیاست امنیت خارجی و داخلی ایران از جانب وزارت سیاست های خارجی کشور و شورای عالی امنیت ملی تنظیم و به اجرا گذاشته می شود و مسؤولین عالی سیاسی ایران تا کنون رسماً اعلام نکرده اند که در طول جنگ آرتساخ موضع ایران حمایت از آذربایجان بوده است. در ادامه اضافه کنم که ایران هرگز از سیاست توسعه طلبانه منطقه ای ترکیه حمایت نکرده و همواره در سوریه، عراق، قره باغ و قطر و هر جای دیگر مخالف حضور نظامیان و و اقدامات نظامی ترک ها بوده است.
با وجودی که ژنرال حیدری اشاره کرده بود که حفظ ژئوپلیتیسم کنونی منطقه خط قرمز ایران است و هیچ نیروزی نباید در صدد تغییر آن برآید، اما در حال حاضر ترکیه و روسیه بطور سیستماتیک اوضاع ژئوپلیتیک منطقه را تغییر داده اند و ایران عملاً دست به هیچ اقدامی برای پیشگیری از آن نزد یا نتوانست مانع از آن شود. این واقعاً چالشی است علیه ایران که برای خنثی ساختن آن ایران باید از این پس روابط خود را با کشور همسایه و دوست یعنی ارمنستان عمیق تر و گسترده تر سازد.
سؤال- ایران و ارمنستان تا چه حد تعمیق روابط دوجانبه را مهم می شمارند؟ اخیراً واهان کروبیان وزیر اقتصاد ارمنستان بنا به دعوت وزیر اقتصاد ایران طی سفری 5 روزه عازم تهران شده بود. چه نتیجه ای را از این سفر می توانیم انتظار داشته باشیم؟
جواب- بدون شک تعمیق همکاری های ایران و ارمنستان و افزایش حجم تبادلات اقتصادی و تجاری نویدبخش توسعه روابط دوجانبه در آینده خواهد بود. ایران و ارمنستان بعنوان دو کشور همسایه فرصت های متعددی برای توسعه روابط دوجانبه دارند. خصوصاً اگر مدنظر داشته باشیم که روابط تهران و ایروان بر روی توسعه اقتصاد و تجارت با ایران تمرکز یافته اند و اولویت ایران در عرصه سیاست خارجی همکاری با کشورهای همسایه است.
واهان کروبیان وزیر اقتصاد ارمنستان در تهران اعلام کرده است که دولت ارمنستان در تلاش برای مساعدت به حمل و نقل کالاهای ایرانی و مرتفع ساختن موانع و محدودیت های موجود است، و طی شش ماه آنیده تجارت بین ایران و ارمنستان به 2.5 برابر افزایش خواهد یافت. این بدان معنا است که همکاری های اقتصادی و تجاری ایران-ارمنستان با آهنگ های رشد بی سابقه ای رو به رشد است. با این حال ایران و ارمنستان تا کنون نتوانسته اند بطور تمام عیار از این پتانسیل بهره ببرند، لذا باید تمام تلاش های خود را برای دستیابی به سطح معناداری از همکاری های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بکار گیرند.
امکان همکاری های گسترده بین ایران و ارمنستان خصوصاً در عرصه هایی چون کشاورزی و کشت زمین های کشور همسایه مهیا است، خصوصاً که کشت و زرع در اکثر زمین های ارمنستان صورت نمی گیرد. روابط متقابل در عرصه های اقتصادی و تجاری و تجارت بین دو کشور می تواند به سالانه سه میلیارد دلار برسد. در حال حاضر صادرات کالاهای ایرانی به ارمنستان شامل مواد شیمیایی، مواد شوینده، مواد غذایی، میوه و صیفی جات، البسه و انواع مصالح ساختمانی و مواد اولیه است. حجم تجارت بین ایران و ارمنستان برابر است با سالانه حدود 500-400 میلیون دلار. در ایران جامعه بزرگ و فعال ارمنیان را داریم که باید از امکانات اقتصادی، علمی و تجاری آنها در راستای توسعه عرصه های صنعتی و تجاری-اقتصادی و سایر عرصه ها و تحکیم روابط دو کشور بهره برد.
البته با در نظر داشتن این امر که از جانب روسیه هم پیمان راهبردی ارمنستان عملاً هیچ گونه حمایتی از ارمنستان در جنگ آرتساخ صورت نگرفت، و در نتیجه آن ارمنستان در جنگی نابرابر شکست خورد، دیگر چه انتظاری باید از کشور همسایه یعنی ایران داشت، که هیچ قرارداد دوجانبه راهبردی یا نظامی با ارمنستان منعقد نکرده است.
