در میان بناهای یادبود شوشی کلیسای هوانس مگردیچ مقدس (یحیای تعمید دهنده) یا «کاناچ ژام» (کلیسای سبز) واقع در «ورین تاق» (محله علیا) جایگاه ویژه ای دارد. علت اینکه به کلیسای «کاناچ ژام» (کلیسای سبز) معروف است این است که زمانی گنبد این کلیسا به رنگ سبز بوده است. در بخش فوقانی ورودی محل نصب ناقوس کلیسا لوحی درباره تاریخ بنای آن وجود دارد با این مضمون: «بابایان استپانوس هوانس. به یاد برادر مگردیچ متوفی، سال 1847». در این اواخر فردی بنام النور الهوردیوف یکی از کاربران شبکه های اجتماعی مجدداً به کار شوم روسی سازی کلیسای «کاناچ ژام» متوسل شده است. شایان ذکر است که این گرایش روسی سازی کلیسا در آذربایجان تازگی ندارد. زمانی فوئاد آخوندوف هم طی اقدامی بی اساس آن را متعلق به «ارتدکس های روسی» می دانست. در نیمه های دهه 1960 در باکو تصمیم گرفته شد بخش با ماهیت ارمنی شهر را بمنظور بسط «اراضی مسکونی» برای اسکان مجدد آذربایجانی ها و البته برچیدن آثار ارمنیان شوشی تخریب شود. در این حین سه کلیسای ارمنی و یک کلیسای روسی که محفوظ مانده بود، تخریب شده، تعدادی از قبرستان های ارمنیان با صلیب های سنگی و یادمان های زیبا با خاک یکسان شدند. کلیسای «کاناچ ژام» که فوئاد آخوندوف آن را بی دلیل متعلق به «ارتدکس های روسی» می شمارد، تبدیل شد به گالری. و اما تاریخچه کلیسای هوانس مگردیچ؛ بنا به شواهدی که محفوظ مانده است، در سال 1840 بر اساس دستور ویژه مقامات، تمامی ارمنیان ساکن در محیط اسلامی «نرکین تاق» (محله سفلی) شامل 56 خانوار به «ورین تاق» (محله علیا) آتی نقل مکان داده شده اند (آرشیو ملی ارمنستان، Арм. Ֆ. 56. ց. 1.. գ 2199. թ.1 -2)، این ارمنیان در نرکین تاق یک کلیسا با بنای سنگی و سقفی چوبی بنام «سورب آستواتزاتزین» (مریم مقدس) داشتند که گواهی بود درباره جمعیت قابل ملاحظه ارمنیان در محله. در این سند قید شده است که ارمنیان از سوی مسلمانان تحت فشار بودند و این امر منجر شد به اسکان مجدد آنها (آرشیو ملی ارمنستان، Арм. Ֆ. 56. ց. 1.. գ 2199. թ.1 -2). از همین سند مشخص می گردد که پس از نقل مکان به ورین تاق در این مکان جدید یک عبادتگاه با بنای چوبی احداث شده که تا سال 1848 محفوظ مانده و آن زمان به جای آن کلیسای با بنای سنگی هوانس مگردیچ مقدس احداث شده است. جالب است که برای مدتی طولانی این کلیسا کلیسای مریم مقدس ورین تاق نام داشته است. در بخش پایین شهر تقریباً در مکان بازار سرپوشیده کنونی کلیسای ارتدکس آیین بیزانس، بنا شده با جلوه های معماری کلاسیک روسی قرار داشت که برای مقامات و پایگاه نیروهای روسی منظور شده بود که متأسفانه محفوظ نمانده است. جداگانه به این کلیسا خواهیم پرداخت. و اما در رابطه با اظهار فضلی که النور در خصوص گنبد مختص کلیسای ارتدکس داشته، این مورد صرفاً ثمره تأثیرات سبک معماری آن دوره بوده که البته محفوظ نمانده است، زمانی که کلیسای تخریب شده در اوان جنگ اول آرتساخ بعدها مرمت شده است. شاید هم فردا النور در صدد روسی سازی «دادیوانک» برآید، آدم چه می داند.
